Fintech bùng nổ ở Việt Nam: Cơ hội lớn, kèm thách thức an toàn thông tin trước “mối đe dọa lượng tử”
Việt Nam có lợi thế lớn (dân số trẻ, thói quen dùng smartphone, tăng trưởng ví điện tử) để trở thành thị trường fintech hàng đầu khu vực. Tuy nhiên, an ninh thông tin. Trong dài hạn là khả năng kháng lượng tử là yếu tố quyết định để duy trì niềm tin người dùng. Đồng thời là khả năng mở rộng ra thị trường quốc tế. Chuẩn hóa PQC, thử nghiệm thực tế, và một lộ trình quốc gia có định hướng sẽ giúp giảm rủi ro và biến an ninh thành lợi thế cạnh tranh.
Tóm tắt nhanh
Thị trường fintech Việt Nam đang tăng trưởng nhanh (hơn 34 triệu ví điện tử hoạt động tính tới 30/6/2024), kéo theo sự phát triển nhanh của ví điện tử, ngân hàng số, P2P và nền tảng tài sản số. Tuy nhiên, cùng với xu hướng chuyển đổi số, an ninh thông tin trở thành nút thắt chiến lược — đặc biệt khi cộng đồng quốc tế cảnh báo về rủi ro mà máy tính lượng tử có thể gây ra đối với các thuật toán mã hóa hiện tại.
Thực trạng thị trường
Theo Vụ Thanh toán (Ngân hàng Nhà nước), hơn 34 triệu ví điện tử đang hoạt động tính đến 30/6/2024 (chiếm ~59% trong 58 triệu ví đã kích hoạt); Việt Nam hiện có khoảng 50 tổ chức trung gian thanh toán (48 cung cấp ví điện tử).
Nhiều báo cáo độc lập cũng ghi nhận fintech Việt Nam phát triển mạnh mẽ ở mảng thanh toán di động, QR và dịch vụ ngân hàng số, tạo nền tảng cho tăng trưởng giao dịch không tiền mặt.
Mối đe dọa lượng tử, vì sao phải quan tâm ngay?
Các hệ thống tài chính số hiện nay dựa chủ yếu vào thuật toán mã hóa công khai (RSA, ECC). Nếu máy tính lượng tử đủ mạnh trở thành hiện thực, những thuật toán này có thể bị phá vỡ, khiến bí mật giao dịch và khóa riêng tư bị lộ. Điều này dẫn đến rủi ro không chỉ mất dữ liệu cá nhân mà cả luồng giao dịch và tính toàn vẹn mạng lưới thanh toán.
Cộng đồng chuẩn hóa quốc tế (NIST) đã khởi động và tiến hành chuẩn hóa thuật toán mã hóa hậu lượng tử (PQC), NIST đã công bố các thuật toán đầu tiên được chuẩn hóa và liên tục cập nhật lộ trình để ngành công nghiệp chuyển đổi dần sang mã hóa “quantum-resistant”. Đây là tín hiệu cho thấy chuẩn hóa và chuyển đổi là xu hướng toàn cầu.
Góc nhìn và quan điểm chuyên gia quốc tế
Cơ quan cảnh sát châu Âu / diễn đàn Quantum Safe Financial Forum (được Reuters phản ánh) khuyến nghị ngành tài chính bắt đầu chuẩn bị ngay: rà soát các thuật toán hiện dùng, lập lộ trình chuyển đổi và quan trọng là đối phó với rủi ro “harvest-now, decrypt-later” (kẻ tấn công thu thập dữ liệu mã hóa hôm nay để giải mã khi có máy lượng tử trong tương lai). Nhiều ngân hàng trung ương và định chế tài chính lớn đã tham gia diễn đàn này.
Cơ quan an ninh mạng Anh (NCSC) và các chuyên gia trong khu vực khuyến nghị lộ trình chuyển đổi từng bước. Ưu tiên hệ thống cực kỳ nhạy cảm và hoàn tất chuyển đổi trước các mốc (ví dụ một số khuyến cáo đề cập đến khung thời gian tới 2035 cho việc kháng lượng tử toàn diện). Quan điểm này nhấn mạnh tính khả thi của chuẩn hóa cùng với yêu cầu lập kế hoạch sớm.
Một số chuyên gia công nghệ (ví dụ báo cáo/nhận định từ các công ty an ninh mạng và các blog chuyên môn) cho rằng mặc dù hiện tại các máy lượng tử mạnh để “phá RSA/ECC ngay lập tức” vẫn chưa xuất hiện (những nhà nghiên cứu lớn như Google cũng khẳng định còn đường dài để đạt số qubit cần thiết), nhưng rủi ro thực tế ở mức “thu thập dữ liệu hôm nay. Giải mã trong tương lai” khiến việc bắt đầu chuyển đổi sớm là khôn ngoan. Nói cách khác: không phải mọi tổ chức phải đổi ngay toàn bộ, nhưng phải bắt đầu đánh giá, phân loại tài sản và thử nghiệm PQC.
Doanh nghiệp Việt bắt đầu phản ứng
Một số tổ chức trong nước đã thử nghiệm hoặc công bố hợp tác với đối tác quốc tế về giải pháp “hậu lượng tử”. Điển hình, Nami Exchange vừa công bố hợp tác với Cipher Core (Nhật Bản) để tích hợp các giải pháp được quảng bá là chống tấn công lượng tử (hệ sinh thái “Complete Cipher”) . Điều này cho thấy doanh nghiệp tài sản số ở Việt Nam đã ý thức và đang có động thái cụ thể.
Bối cảnh rủi ro an ninh mạng tại Việt Nam
Việt Nam đã ghi nhận số vụ tấn công mạng gia tăng; các báo cáo nội địa nêu con số hàng nghìn đến chục nghìn cuộc tấn công vào tổ chức trong các năm gần đây (ví dụ tổng kết 2023 ghi nhận ~13.900 vụ tấn công vào tổ chức trong nước). Điều này làm tăng tính cấp thiết của việc củng cố an ninh cho fintech. Vì hệ sinh thái fintech chứa lượng lớn dữ liệu nhạy cảm và các kết nối thanh toán liên tục.
Cập nhật gần nhất (tin tức quốc tế) cũng ghi nhận các vụ tấn công lớn nhắm vào các hệ thống dữ liệu tài chính tại Việt Nam. Điều này càng minh họa rủi ro thực tế và tác động trực tiếp tới niềm tin người dùng.
Đánh giá chuyên gia
Rủi ro kỹ thuật: Mức độ đe dọa từ lượng tử đối với RSA/ECC là có cơ sở lý thuyết; nhưng thời điểm thực tế để phá các hệ mã phổ biến còn bị tranh luận (một số chuyên gia đánh giá vài thập kỷ; một số cơ quan khuyến nghị chuẩn bị trong 10–15 năm tới).
Chiến lược quản trị rủi ro hợp lý: Chuyên gia khuyên fintech nên làm ba việc đồng thời: 1) đánh giá tài sản nhạy cảm (data inventory), 2) lập lộ trình chuyển đổi sang PQC cho các hệ thống then chốt, 3) áp dụng các biện pháp trung gian (ví dụ mã hóa đối xứng mạnh, quản lý khóa tốt, segment hóa dữ liệu, giám sát lưu trữ “harvest now”).
Ưu tiên ứng dụng: Không phải mọi dịch vụ cần đổi ngay; ưu tiên các kênh thanh toán liên ngân hàng, khoá riêng tư của sàn giao dịch tài sản số, và các API giao tiếp xuyên biên giới. Việc thử nghiệm kết hợp PQC hybrid (kết hợp mã cổ điển + PQC) là bước chuyển tiếp thực tế nhiều tổ chức áp dụng.
