Cơn khát nhân lực AI tại Việt Nam: Tham vọng vươn tầm và khoảng trống thực tại
Trong một văn phòng công nghệ tại quận Cầu Giấy, Hà Nội, tấm bảng kế hoạch kín chỗ bởi những mảnh giấy ghi ý tưởng cho các dự án trí tuệ nhân tạo. Từ chatbot chăm sóc khách hàng cho đến nền tảng phân tích dữ liệu tự động, chúng nằm chen chúc nhau như những mầm xanh chờ nở. Thế nhưng xen kẽ giữa những kỳ vọng là những dòng chữ nguệch ngoạc buồn bã: “Tạm hoãn – thiếu nhân sự”. Một giám đốc kỹ thuật thở dài thừa nhận, kể từ làn sóng AI trỗi dậy cuối năm 2022, mỗi ngày công ty đều nảy ra đa dạng hướng phát triển, nhưng càng đi sâu thì càng bị kéo tụt bởi một thực tế rõ rệt: không có đủ con người để biến ý tưởng thành sản phẩm.
Bức tranh nhân lực AI tại Việt Nam luôn được đánh giá sáng sủa, nhưng đó là sắc sáng vỡ vụn bởi những khoảng trống khó lấp. Trong báo cáo thường niên về trí tuệ nhân tạo của Viện Công nghệ Thông tin thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội thực hiện giữa năm 2025, cả doanh nghiệp lẫn cơ sở đào tạo đều gọi “yếu tố con người” là trở ngại đáng lo nhất. Trong số 500 đơn vị khảo sát, gần một nửa thừa nhận thiếu nhân lực chất lượng cao là rào cản nặng nề hơn cả hạ tầng dữ liệu hay năng lực tính toán. Lãnh đạo một trung tâm nghiên cứu AI nhận định, công nghệ đang tiến nhanh hơn tốc độ phát triển năng lực nhân sự, tạo ra nghịch lý “máy chạy trước, người chạy sau”.
Tham vọng xây dựng đội ngũ AI nội địa ngày càng rõ ở những doanh nghiệp tiên phong như Misa. Phó tổng giám đốc Bùi Thanh Minh cho biết công ty theo đuổi lộ trình “AI First”, chuyển đổi hơn 50 sản phẩm theo định hướng trí tuệ nhân tạo, đồng thời phát triển mô hình ngôn ngữ lớn nội địa. Tuy nhiên, bài toán nhân sự buộc họ phải cắt giảm mức độ ưu tiên ở nhiều dự án. Minh nhìn nhận rằng thiếu chuyên gia AI không chỉ là câu chuyện của Việt Nam mà mang tính toàn cầu, nhưng tác động ở trong nước càng nặng nề khi thị trường còn mới, nguồn lực nghiên cứu còn mỏng.
Theo nền tảng tuyển dụng CareerViet, nhu cầu kỹ sư AI trong năm 2025 tăng gấp đôi so với cùng kỳ 2024 và gần 2,5 lần so với 2023. Đặc biệt, nhu cầu vị trí quản lý tăng tới sáu lần, phản ánh mức độ cạnh tranh trong cuộc săn tìm người đủ khả năng dẫn dắt chiến lược. Các doanh nghiệp công nghệ, ngân hàng, thương mại điện tử hay sản xuất đều lao vào tuyển nhân sự AI, khiến thị trường trở nên nóng bỏng hơn bao giờ hết. Một chuyên gia tuyển dụng nhận xét rằng mỗi tin tuyển dụng kỹ sư trí tuệ nhân tạo hiện thu hút đến cả nghìn lượt xem, mức độ hấp dẫn chỉ tăng chứ không giảm.
Một yếu tố đáng chú ý là khoảng cách giữa biểu diễn công nghệ và vận hành ở quy mô lớn. Tiến sĩ Nguyễn Thọ Chương, CTO của AI Hay, chia sẻ rằng nhiều kỹ sư có thể trình diễn một tính năng AI đẹp mắt trước hội đồng, nhưng việc đưa sản phẩm đó hoạt động ổn định trước hàng triệu người dùng lại là một thách thức hoàn toàn khác. Đó là lý do các startup phải xây dựng đội ngũ theo hướng vừa làm, vừa đào tạo, kết hợp kinh nghiệm thực tế với kiến thức hàn lâm.
Trong khi đó, mức lương dành cho kỹ sư AI tiếp tục tăng nhanh. Một sinh viên mới ra trường có thể nhận từ 11 đến 20 triệu đồng mỗi tháng. Nếu đủ kinh nghiệm, con số này dễ dàng vọt lên 40 đến 60 triệu đồng ở cấp quản lý. Những doanh nghiệp sở hữu nhân sự AI giỏi bắt đầu hình thành lợi thế cạnh tranh tương tự cuộc đua nhân lực IT giai đoạn 2005–2010. Một chuyên gia khẳng định, “ưu thế nhân sự AI trong thập kỷ này giống như ưu thế nhân sự phần mềm trong thập kỷ trước, doanh nghiệp nào chiêu mộ được người giỏi, người ấy thắng”.
Đằng sau cơn khát nhân lực không chỉ là thiếu kỹ năng mà còn là thiếu nền tảng. Phó viện trưởng Viện Công nghệ Thông tin Lê Quang Minh nhìn nhận phần lớn sinh viên thiếu nền tảng toán học và lập trình để tham gia sâu vào AI. Việc tiếp cận dữ liệu chất lượng cao để thực nghiệm còn hạn chế. Dù Việt Nam có hàng trăm nghìn kỹ sư CNTT, tỷ lệ người đi sâu vào AI vẫn rất thấp. Thực tế ở nhiều doanh nghiệp cho thấy việc đào tạo nội bộ thường mất hàng tháng, tiêu tốn chi phí lớn nhưng vẫn chưa đảm bảo chất lượng.
Gốc rễ của bài toán còn đến từ sự thiếu gắn kết giữa trường học và doanh nghiệp. Sinh viên chủ yếu thực hành trên dự án mô phỏng thay vì bài toán thực tế. Khi tốt nghiệp, họ thường chạy theo mô hình ngoại quốc, dẫn đến độ trễ khoảng ba đến năm năm. Một giáo sư nhắc lại câu nói quen thuộc: “Học đi đôi với hành”. Khi hành không đủ, học trở nên lỏng lẻo.
Dù vậy, thị trường nhân lực AI Việt Nam vẫn chứa đựng nhiều điểm sáng. Báo cáo của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) và JICA công bố cuối tháng 4/2025 chỉ ra rằng số lượng sinh viên CNTT tại Việt Nam tăng đều đặn khoảng bốn phần trăm mỗi năm, với tổng quy mô nhân lực ngành CNTT dự kiến đạt nửa triệu người vào năm 2026. Việt Nam cũng được đánh giá mạnh ở năng lực toán học – yếu tố cốt lõi của AI. Những tấm huy chương Olympic Toán quốc tế nhiều năm liền cho thấy nền tảng đó không thể xem nhẹ.
Các trường đại học đã bắt đầu điều chỉnh chương trình theo hướng tăng cường tín chỉ toán cao cấp, học máy và khoa học dữ liệu. Nhiều tập đoàn công nghệ hợp tác với các chuyên gia Việt đang làm việc tại Adobe, AWS, Google để đào tạo lại đội ngũ và giải quyết bài toán kỹ thuật phức tạp. Một số doanh nghiệp còn tuyển kỹ sư phần mềm giàu kinh nghiệm rồi chuyển hướng sang AI, chấp nhận quá trình đào tạo dài hơi.
Trong bối cảnh đó, bài toán duy nhất còn lại là chính sách. Các chuyên gia kiến nghị Nhà nước cần đầu tư mạnh mẽ hơn cho nghiên cứu, hỗ trợ dữ liệu mở và tạo hành lang pháp lý rõ ràng. Bởi không có dữ liệu, AI chỉ là vỏ rỗng. Một chuyên gia người Nhật từng so sánh: “AI là động cơ, dữ liệu là nhiên liệu. Không thể chạy động cơ chỉ với tham vọng”.
Từ câu chuyện nhân lực AI hôm nay, nhiều người nhận ra rằng cuộc đua tương lai không chỉ phụ thuộc vào công nghệ, mà còn phụ thuộc vào bàn tay và khối óc của con người. Những mảnh giấy bị gạch đỏ trong phòng họp ở Cầu Giấy chính là lời nhắc: giấc mơ AI sẽ còn dang dở nếu không có đội ngũ đủ mạnh. Nếu tận dụng tốt nền tảng toán học, đẩy mạnh đào tạo, mở rộng hợp tác quốc tế và đầu tư đúng trọng điểm, Việt Nam hoàn toàn có thể rút ngắn khoảng cách với thế giới. Nhưng như nhà khoa học Alan Turing từng nói: “Chúng ta chỉ thấy rõ tương lai khi có người xây dựng nó”. Việt Nam đang sẵn sàng, vấn đề là có đủ người để biến những mảnh giấy ấy thành sản phẩm thực tiễn hay không.
Theo vnexpress và sưu tầm từ internet.
