Bong Bóng AI: Lo Sợ Lặp Lại Dot-com Hay Làn Sóng Công Nghiệp Mới?

Cơn Sốt Trí Tuệ Nhân Tạo và Những Con Số Choáng Ngợp

Kể từ khi OpenAI trình làng ChatGPT vào cuối năm 2022, thế giới công nghệ đã bước vào một kỷ nguyên mới, được định hình bởi tốc độ phát triển chóng mặt và những khoản đầu tư khổng lồ vào Trí tuệ Nhân tạo (AI). Cơn sốt AI không chỉ dừng lại ở các phòng thí nghiệm nghiên cứu mà đã lan rộng, trở thành tâm điểm của thị trường tài chính toàn cầu. Các tập đoàn công nghệ lớn đang đổ hàng trăm tỷ USD vào việc xây dựng phần cứng tiên tiến, phát triển phần mềm mô hình lớn (LLMs), và thiết lập các trung tâm dữ liệu khổng lồ.

Quy mô của làn sóng này đã vượt xa mọi dự đoán. Chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, hàng loạt công ty khởi nghiệp AI đã vọt lên thành “kỳ lân” (unicorn) với mức định giá từ một tỷ USD trở lên. Báo cáo từ CB Insights gây chấn động khi tiết lộ, tính đến tháng 8, đã có tới 498 công ty khởi nghiệp AI đạt ngưỡng định giá này, với tổng giá trị lên tới $2.700 tỷ USD. Đặc biệt hơn, có đến 100 kỳ lân AI mới được thành lập chỉ riêng từ năm 2023—một tốc độ tăng trưởng chưa từng thấy. Những thương vụ tỷ USD liên tiếp diễn ra, từ việc OpenAI huy động $40 tỷ USD tại vòng gọi vốn do SoftBank chủ trì, cho đến việc Nvidia đặt “ván cược” trị giá hàng trăm tỷ USD vào các đối tác AI chiến lược.

Tuy nhiên, chính sự tăng trưởng phi mã và nguồn vốn dồi dào này đã kéo theo một câu hỏi đầy lo ngại: Liệu chúng ta có đang chứng kiến một “bong bóng AI” sắp vỡ, gợi nhớ lại thảm họa bong bóng dot-com những năm 2000? Cuộc tranh luận về bản chất của làn sóng AI hiện tại đang chia giới chuyên gia và nhà đầu tư thành hai phe đối lập rõ rệt: một bên cảnh báo về sự cường điệu và nguy cơ điều chỉnh thị trường, bên còn lại khẳng định đây là một cuộc cách mạng công nghiệp bền vững, nơi rủi ro lớn nhất là việc bỏ lỡ cơ hội.

Luận Điểm Cảnh Báo – Bóng Ma Bong Bóng Dot-com Quay Trở Lại

Phe lo ngại về “bong bóng AI” dựa trên một loạt các dấu hiệu kinh tế và tâm lý thị trường, mà họ cho rằng có sự tương đồng đáng sợ với thời kỳ dot-com những năm 1990.

1.1. Sự Định Giá Phi Mã và “Nhãn Mác AI”

Điểm cốt lõi trong lập luận về bong bóng là sự mất cân đối trầm trọng giữa định giá thị trường và doanh thu thực tế. Bryan Yeo, Giám đốc Quỹ đầu tư quốc gia Singapore (GIC), đã thẳng thắn bày tỏ sự nghi ngại tại sự kiện Milken Institute Asia Summit 2025: “Đang có một sự cường điệu trong lĩnh vực AI. Bất kỳ công ty khởi nghiệp nào có nhãn AI đều được định giá rất cao, gấp nhiều lần so với doanh thu nhỏ bé.”

Thực tế này gợi nhớ lại thời kỳ cuối những năm 90, khi các công ty chỉ cần thêm “.com” vào tên là có thể thu hút nguồn vốn khổng lồ, bất chấp mô hình kinh doanh không rõ ràng hay lợi nhuận bằng không. Ngày nay, các nhà đầu tư mạo hiểm đang vội vã rót tiền vào các startup tuyên bố sử dụng AI, kỳ vọng vào tiềm năng tăng trưởng vô hạn của công nghệ này, thay vì đánh giá tính khả thi và khả năng sinh lời ngắn hạn của sản phẩm. Sự xuất hiện của 100 kỳ lân mới chỉ trong một năm rưỡi càng củng cố mối lo ngại rằng tâm lý “FOMO” (sợ bỏ lỡ) đang chi phối thị trường, tạo ra một môi trường định giá không dựa trên cơ sở tài chính truyền thống.

1.2. Cảnh Báo Từ Các Định Chế Tài Chính Lớn

Mối lo ngại về bong bóng không chỉ xuất phát từ các nhà đầu tư cá nhân mà còn được xác nhận bởi các định chế tài chính cấp cao. Mới nhất, Ngân hàng trung ương Anh (BoE) đã đưa ra cảnh báo chính thức. BoE lo ngại rằng bong bóng trên thị trường cổ phiếu trí tuệ nhân tạo có thể châm ngòi cho một đợt điều chỉnh quy mô lớn, gây rủi ro đáng kể cho nền kinh tế Anh và tạo ra một cú sốc toàn cầu.

Kết quả khảo sát quản lý quỹ hàng tháng của bộ phận BofA Global Research được BoE dẫn ra là một minh chứng cụ thể cho tâm lý thị trường. Khảo sát cho thấy 54% nhà đầu tư nghĩ rằng cổ phiếu AI đang trong tình trạng bong bóng, vượt trội so với 38% không tin. Sự đồng thuận ngày càng tăng về việc tồn tại bong bóng, ngay cả khi giá cổ phiếu tiếp tục tăng, là một dấu hiệu kinh điển của sự “hợp lý hóa ảo tưởng” trước khi thị trường đảo chiều. Việc các nhà đầu tư vẫn tiếp tục mua vào dù đã nhận thấy rủi ro cho thấy sự cuốn theo dòng chảy của thị trường, một yếu tố then chốt làm vỡ bong bóng.

1.3. Áp Lực “Công Nghệ Đợi Doanh Thu”

Trong kỷ nguyên dot-com, Internet là một công nghệ đột phá, nhưng phải mất nhiều năm sau khi bong bóng vỡ, các công ty như Amazon hay Google mới tìm ra cách chuyển đổi lưu lượng truy cập thành lợi nhuận bền vững. Tương tự, làn sóng AI hiện tại đang đối mặt với câu hỏi lớn: Làm thế nào để công nghệ siêu đắt đỏ này tạo ra lợi nhuận tương xứng với mức đầu tư và định giá?

Các mô hình AI lớn (LLMs) đòi hỏi chi phí vận hành (inference) và đào tạo (training) khổng lồ. Mặc dù công nghệ có khả năng tạo ra giá trị to lớn, nhưng việc tích hợp AI vào quy trình kinh doanh hiện tại của các doanh nghiệp, hay việc xây dựng mô hình kinh doanh dựa trên AI, vẫn còn nhiều thách thức. Nhiều ứng dụng AI hiện tại chỉ là lớp vỏ bề ngoài, dễ dàng bị sao chép hoặc thay thế, đặt ra nghi vấn về khả năng duy trì lợi thế cạnh tranh và dòng tiền của các công ty khởi nghiệp nhỏ. Nếu lợi nhuận thực tế không bắt kịp với tốc độ tăng trưởng của vốn hóa thị trường, sự điều chỉnh là không thể tránh khỏi.

Luận Điểm Bảo Vệ – Sẵn Sàng Đón Nhận Bong Bóng Công Nghiệp

Ngược lại với phe lo lắng, một nhóm các nhà lãnh đạo và chuyên gia kinh tế hàng đầu thế giới lại có cái nhìn lạc quan và chấp nhận rủi ro hơn. Họ cho rằng làn sóng AI hiện tại là một “cuộc cách mạng công nghiệp” có bản chất khác biệt, và sự cường điệu, thậm chí là bong bóng, là một phần không thể thiếu của quá trình đổi mới.

2.1. Jeff Bezos và “Bong Bóng Mang Tính Công Nghiệp”

Jeff Bezos, nhà sáng lập Amazon, thừa nhận khả năng xảy ra bong bóng, nhưng ông không coi đó là một điều hoàn toàn tiêu cực. Phát biểu tại sự kiện Italian Tech Week 2025, ông đưa ra một cái nhìn phân biệt: “Mọi người đang rất hào hứng. Mọi thí nghiệm đều được tài trợ. Các nhà đầu tư sẽ gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa ý tưởng hay và ý tưởng tồi. Nhưng bong bóng mang tính công nghiệp như AI không đến nỗi tệ, thậm chí tốt hơn. Vì khi mọi chuyện lắng xuống, bạn sẽ thấy ai chiến thắng và xã hội được hưởng lợi từ những thứ đó.”

Quan điểm này cho rằng bong bóng là một “cơ chế sàng lọc tài nguyên” hiệu quả. Nguồn vốn dồi dào chảy vào sẽ tài trợ cho hàng nghìn dự án thử nghiệm mà trong điều kiện bình thường không thể thực hiện được. Hầu hết các dự án này sẽ thất bại và dẫn đến mất mát vốn, nhưng một số ít “người chiến thắng” còn lại sẽ tạo ra các công nghệ nền tảng (General Purpose Technology – GPT) có khả năng nâng cao năng suất và tạo ra giá trị kinh tế trong nhiều thập kỷ. Do đó, việc chấp nhận rủi ro mất một phần vốn là cái giá cần thiết để mở ra một kỷ nguyên công nghệ mới.

2.2. Zuckerberg, Altman và Rủi Ro Bỏ Lỡ

Mark Zuckerberg, CEO của Meta, và Sam Altman, CEO của OpenAI, chia sẻ một lập luận mạnh mẽ: Rủi ro lớn nhất không phải là chi tiêu sai, mà là sự do dự và bỏ lỡ cơ hội.

Zuckerberg nhận định: “Nếu chi tiêu sai vài trăm tỷ USD, chắc chắn rất đáng tiếc, nhưng rủi ro ở chiều ngược lại còn cao hơn.” Ông sẵn sàng bỏ ra số tiền khổng lồ để đảm bảo công ty không bỏ lỡ thời cơ phát triển “siêu trí tuệ nhân tạo.” Lập luận của ông đặt cược vào bản chất của AI—một công nghệ có thể thay đổi luật chơi kinh tế (existential technology). Nếu một công ty đạt được đột phá về AI tổng quát trước các đối thủ, lợi thế cạnh tranh sẽ là phi thường. Đối với các gã khổng lồ công nghệ, việc mất hàng trăm tỷ USD (dù lớn) vẫn là rủi ro chấp nhận được so với việc bị tụt hậu trong cuộc đua AI.

Sam Altman cũng đồng tình: “Giới đầu tư đang quá phấn khích về AI phải không? Câu trả lời của tôi là có. Sẽ có người mất một khoản tiền khổng lồ, nhưng cũng có rất nhiều người sẽ kiếm được một khoản tiền khổng lồ, dù chúng ta chưa biết là ai.” Lời tiên tri này chấp nhận sự hỗn loạn của thị trường, nhưng khẳng định chắc chắn về sự xuất hiện của những người chiến thắng vĩ đại.

2.3. Làn Sóng Đầu Tư Bền Vững Hơn

Về mặt kinh tế học, các chuyên gia như Joseph Briggs từ Goldman Sachs nhận định làn sóng đầu tư tỷ USD vào AI hiện theo hướng bền vững thay vì quá nóng. Sự khác biệt cốt lõi nằm ở nơi tiền được chi:

• Đầu tư vào Hạ Tầng Hữu Hình: Phần lớn vốn hiện tại đang chảy vào các khoản đầu tư vật chất và chiến lược: chip bán dẫn (Nvidia), trung tâm dữ liệu, và phát triển mô hình cơ sở. Đây là các tài sản hữu hình, có giá trị sử dụng lâu dài, khác biệt với việc đầu tư vào các công ty dot-com chỉ có một trang web và một ý tưởng.
• Giá Trị Nền Tảng: AI là một công nghệ có khả năng tăng năng suất lao động và tự động hóa gần như mọi ngành nghề, tạo ra một làn sóng tăng trưởng kinh tế dài hạn. Sự gia tăng năng suất này là cơ sở vững chắc cho việc định giá cao, ngay cả khi nó chưa hoàn toàn được phản ánh trong bảng cân đối kế toán hiện tại.

Phân Tích Chuyên Sâu – Những Khác Biệt Cốt Lõi Giữa AI và Dot-com

Để có cái nhìn toàn diện, việc phân tích sự khác biệt giữa cơn sốt AI hiện tại và bong bóng dot-com là điều cần thiết.

3.1. Sự Hiện Diện của Doanh Thu và Lợi Nhuận Thực Tế

Trong thời kỳ dot-com, nhiều công ty không có doanh thu đáng kể và hoạt động dựa trên mô hình kinh doanh “lấy người dùng rồi mới tính.” Ngày nay, tình hình đã khác biệt đáng kể:

• Nvidia – “Mỏ Vàng” Của Bong Bóng: Nvidia, công ty cung cấp xương sống cho AI thông qua GPU, là một ví dụ rõ ràng. Công ty này đang tạo ra lợi nhuận và dòng tiền khổng lồ, trực tiếp từ nhu cầu chip AI đang bùng nổ. Sự tăng giá cổ phiếu của Nvidia không chỉ là kỳ vọng mà còn dựa trên dữ liệu doanh thu thực tế và nhu cầu cung cấp cho Microsoft, Google, Meta, và Amazon.
• Mô Hình Dịch Vụ Nền Tảng: Các công ty AI lớn như OpenAI, Anthropic, hay Microsoft đang nhanh chóng chuyển đổi sang mô hình đăng ký dịch vụ (subscription models) hoặc API-as-a-service. Các dịch vụ như ChatGPT Plus, Microsoft Copilot hay các dịch vụ API cung cấp mô hình AI đã tạo ra dòng tiền ngay lập tức, một điều hiếm thấy ở các startup dot-com những năm 90.

3.2. Mức Độ Thâm Nhập Thị Trường và Ứng Dụng

Internet thời kỳ dot-com vẫn còn là một công nghệ mới mẻ đối với đại đa số dân số toàn cầu. Ngược lại, AI hiện tại đang được áp dụng và thử nghiệm ở mọi cấp độ và ngành nghề:

• GPT Xuyên Ngành: AI đã chứng minh khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp trong y tế (phát hiện ung thư, phát triển thuốc), tài chính (quản lý rủi ro), và sản xuất (tối ưu hóa chuỗi cung ứng). Đây không chỉ là một công cụ giải trí hay tiêu dùng, mà là một công cụ tăng năng suất lao động có tính chất nền tảng, có khả năng tích hợp vào các quy trình kinh doanh cốt lõi của mọi doanh nghiệp.
• Tích Hợp Sâu Sắc: Các mô hình AI đang được tích hợp sâu vào hệ sinh thái của các Big Tech (Microsoft Office, Google Workspace, Amazon Web Services), đảm bảo rằng công nghệ này sẽ tiếp tục được sử dụng và tạo ra giá trị, bất kể thị trường vốn có biến động hay không.

3.3. Rủi Ro Hệ Thống Tài Chính

Pierre-Olivier Gourinchas, chuyên gia kinh tế của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), đã trấn an rằng ngay cả khi bong bóng AI vỡ, mọi thứ cũng sẽ không nghiêm trọng như thời dot-com: “Ít có khả năng sụp đổ mang tính hệ thống hoặc tác động nghiêm trọng đến nền kinh tế.”

Sự khác biệt nằm ở chỗ, bong bóng dot-com đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến các nhà đầu tư cá nhân và các quỹ hưu trí thông qua các cổ phiếu công khai (public stocks) có tính thanh khoản cao. Bong bóng AI hiện tại, dù quy mô vốn lớn, lại chủ yếu được tài trợ bởi vốn mạo hiểm (Venture Capital – VC) và vốn đầu tư trực tiếp từ các tập đoàn Big Tech (OpenAI, Anthropic…).

• Vốn Mạo Hiểm (VC): Vốn VC là vốn tư nhân, rủi ro được cô lập trong hệ sinh thái startup. Khi bong bóng vỡ, các quỹ VC và các công ty công nghệ lớn sẽ chịu tổn thất, nhưng ít có khả năng gây ra phản ứng dây chuyền, ảnh hưởng đến các ngân hàng truyền thống và hệ thống tài chính rộng lớn hơn.
• Hệ Thống Bảo Vệ: Các quy định tài chính sau cuộc khủng hoảng 2008 đã thắt chặt hơn, giảm khả năng các cú sốc thị trường cổ phiếu dẫn đến khủng hoảng tín dụng hệ thống.

Tác Động Kinh Tế và Viễn Cảnh Tương Lai

Cuộc tranh luận về bong bóng AI không chỉ là vấn đề tài chính mà còn là vấn đề về cách chúng ta nhìn nhận và định giá sự đổi mới công nghệ. Dù bong bóng có xảy ra hay không, tầm nhìn về tương lai AI vẫn là một động lực mạnh mẽ.

4.1. Sự Thay Đổi Trong Chuỗi Giá Trị

Làn sóng AI đang tạo ra sự phân cấp rõ ràng trong chuỗi giá trị:

1. Hạ Tầng Cốt Lõi (The Base Layer): Gồm các nhà sản xuất chip (Nvidia, AMD), nhà cung cấp đám mây (Microsoft Azure, AWS, Google Cloud), và các công ty mô hình cơ sở (OpenAI, Anthropic). Đây là nơi nguồn vốn tập trung và giá trị thực được tạo ra một cách bền vững nhất.
2. Lớp Giữa (The Middleware): Các công ty phát triển công cụ tinh chỉnh, nền tảng MLOps, và các giải pháp tích hợp. Lớp này dễ bị cạnh tranh và áp lực về giá, là nơi rủi ro bong bóng cao nhất.
3. Lớp Ứng Dụng (The Application Layer): Các startup tạo ra ứng dụng cuối cùng cho người dùng (AI-powered copywriting, thiết kế, trợ lý). Đây là nơi cường điệu nhất, nơi một lượng lớn vốn đang được chi cho các ý tưởng mà nhiều ý tưởng sẽ thất bại khi Big Tech đưa ra giải pháp tương tự với giá thấp hơn.

Sự điều chỉnh thị trường (bubble burst) có thể sẽ chủ yếu ảnh hưởng đến Lớp Giữa và Lớp Ứng Dụng, loại bỏ những công ty có mô hình kinh doanh yếu kém, nhưng sẽ củng cố vị thế của các công ty Hạ Tầng Cốt Lõi.

4.2. Bài Học Từ Lịch Sử Công Nghệ

Lịch sử công nghệ đầy rẫy các bong bóng: đường sắt, radio, điện khí hóa, và dot-com. Mỗi bong bóng đều có đặc điểm chung là sự cường điệu quá mức dẫn đến việc định giá vô lý, nhưng chúng cũng có điểm chung là sự ra đời của một công nghệ có giá trị thực vĩnh viễn.

• Sau bong bóng đường sắt, các quốc gia có được hệ thống giao thông hiệu quả.
• Sau bong bóng dot-com, thế giới có Internet, thương mại điện tử và điện toán đám mây.

Theo quan điểm này, “bong bóng AI” chỉ là cơ chế thị trường để tài trợ cho quá trình chuyển đổi. Nguồn vốn hiện tại đang đẩy nhanh tốc độ phát triển AI lên gấp 5-10 lần so với tốc độ thông thường. Khi bong bóng xẹp, những khoản đầu tư này không biến mất. Chúng đã được chuyển hóa thành các mô hình AI tiên tiến hơn, chip mạnh hơn, và trung tâm dữ liệu khổng lồ—những tài sản sẽ tiếp tục mang lại lợi ích cho nền kinh tế trong nhiều năm sau.

Giữa Cường Điệu và Cuộc Cách Mạng

Tóm lại, quan điểm trái chiều về “bong bóng AI” phản ánh sự căng thẳng cố hữu giữa tiềm năng công nghệ không giới hạn và kỷ luật của thị trường tài chính.

Phe Cảnh Báo có lý khi chỉ ra sự cường điệu rõ ràng trong lĩnh vực startup AI, nơi định giá không theo kịp doanh thu và tâm lý FOMO chi phối quyết định đầu tư. Cảnh báo từ BoE và GIC là lời nhắc nhở quan trọng về khả năng xảy ra một đợt điều chỉnh quy mô lớn, gây thiệt hại nặng nề cho các nhà đầu tư mạo hiểm và những công ty không có sản phẩm khác biệt.

Phe Lạc Quan có cơ sở vững chắc khi nhấn mạnh bản chất của AI là một công nghệ nền tảng, có khả năng tăng năng suất chưa từng có. Quan điểm của Bezos, Zuckerberg, và Goldman Sachs cho rằng đây là một cuộc cách mạng bền vững, nơi việc đầu tư vào hạ tầng AI mang tính chiến lược và cần thiết, bất chấp rủi ro của việc lãng phí một phần vốn.

Thực tế có lẽ nằm ở đâu đó giữa hai thái cực. Chắc chắn sẽ có một “bong bóng” đối với các startup AI nhỏ, dễ bị tổn thương, không có lợi thế công nghệ độc quyền, dẫn đến một đợt thanh lọc và điều chỉnh định giá khắc nghiệt. Tuy nhiên, AI cốt lõi, được dẫn dắt bởi các tập đoàn Big Tech có nguồn vốn không giới hạn và mục tiêu xây dựng hạ tầng, lại đang trên một quỹ đạo phát triển vững chắc.

Lời tiên tri của Sam Altman có lẽ là dự đoán chính xác nhất: “Sẽ có người mất một khoản tiền khổng lồ, nhưng cũng có rất nhiều người sẽ kiếm được một khoản tiền khổng lồ.” Đối với nhà đầu tư, thách thức không phải là tránh bong bóng mà là phân biệt được đâu là “ý tưởng hay” được Bezos nhắc đến—đâu là những công ty có khả năng trở thành những người chiến thắng cuối cùng, định hình lại xã hội và kinh tế toàn cầu sau khi cơn sốt AI lắng xuống. Việc chấp nhận rủi ro và đầu tư vào AI hiện tại, đối với các nhà lãnh đạo công nghệ, không chỉ là vấn đề lợi nhuận mà còn là cược vào tương lai phát triển của nhân loại.