Bóng ma dot-com và cơn sốt AI hiện nay: Tương đồng và khác biệt

Làn sóng trí tuệ nhân tạo (AI) hiện nay đang gợi nhắc lại ký ức về bong bóng dot-com cuối thập niên 1990 – giai đoạn mà thị trường công nghệ Mỹ từng “bốc hơi” hàng nghìn tỷ USD chỉ trong vài năm ngắn ngủi. Tuy nhiên, giới quan sát quốc tế cho rằng, dù có nhiều điểm tương đồng, kịch bản AI không hoàn toàn lặp lại vết xe đổ của Internet cách đây 25 năm.

Tương đồng: Định giá “trên trời” và dòng vốn ồ ạt

Trong giai đoạn 1999–2000, chỉ số NASDAQ từng vượt mốc 5.000 điểm khi làn sóng đầu tư tràn vào các công ty Internet. Hàng loạt doanh nghiệp dot-com, dù chưa tạo ra doanh thu, vẫn được rót vốn khổng lồ chỉ vì “tương lai tươi sáng” mà họ vẽ ra. Sự sụp đổ sau đó đã cuốn phăng 1.750 tỷ USD khỏi nền kinh tế Mỹ, để lại những bài học đắt giá.

Bức tranh hiện nay với AI có phần quen thuộc. Chỉ trong năm qua, nhiều startup AI được định giá hàng trăm tỷ USD, trong khi các tập đoàn lớn như Microsoft, Google, Meta, Amazon không tiếc chi hàng chục tỷ USD vào trung tâm dữ liệu và nghiên cứu AI.

Nghiên cứu của Đại học Stanford cho thấy, đầu tư toàn cầu vào AI năm 2024 đã đạt 252,3 tỷ USD, gấp 13 lần so với năm 2014. CEO OpenAI Sam Altman và CEO Meta Mark Zuckerberg đều từng thừa nhận nguy cơ “bong bóng AI”, cảnh báo rằng sự hưng phấn thái quá có thể kéo theo cú sốc thị trường.

Bài học từ dot-com: Hạ tầng dư thừa và mô hình thiếu bền vững

Một trong những nguyên nhân khiến bong bóng dot-com vỡ là sự phát triển hạ tầng quá nhanh so với nhu cầu thực tế. Các hãng viễn thông Mỹ đã lắp đặt hơn 80 triệu dặm cáp quang, nhưng bốn năm sau, 85–95% vẫn bị bỏ trống. Cổ phiếu của các “ông lớn” hạ tầng như Corning, Ciena rơi tự do, để lại cảnh báo về sự “ảo tưởng tăng trưởng”.

Điểm tương đồng đang lặp lại với AI. Meta công bố kế hoạch xây dựng trung tâm dữ liệu AI khổng lồ, còn dự án Stargate – do OpenAI, SoftBank, Oracle hậu thuẫn – nhắm tới mạng lưới hạ tầng trị giá 500 tỷ USD tại Mỹ. Câu hỏi đặt ra là: liệu nhu cầu thực tế có đủ lớn để hấp thụ?

Điểm khác biệt: AI đã có doanh thu và ứng dụng thực tiễn

Khác với dot-com, nhiều công ty AI hiện nay không chỉ bán “giấc mơ” mà đã chứng minh được khả năng tạo lợi nhuận. Microsoft Azure – nền tảng gắn liền với AI – tăng trưởng 39% và đạt doanh thu thường niên 86 tỷ USD. OpenAI được dự báo chạm mốc 20 tỷ USD doanh thu vào cuối năm nay, so với khoảng 6 tỷ USD hồi đầu năm.

Chuyên gia từ Goldman Sachs nhận định: “AI không đơn thuần là công nghệ viễn tưởng. Nó đã hiện diện trong sản phẩm thương mại, từ chatbot, trợ lý ảo, đến hệ thống tự động hóa doanh nghiệp. Đây là điểm mấu chốt phân biệt AI với dot-com”.

Nhận định quốc tế: AI – bong bóng hay cách mạng?

Tạp chí The Economist ví làn sóng AI như “một bong bóng có cơ sở hạ tầng thực sự”, nghĩa là vẫn có rủi ro định giá quá cao, nhưng khác với dot-com, AI đang tạo ra giá trị cụ thể.

McKinsey dự báo AI có thể đóng góp thêm 4.400 tỷ USD vào GDP toàn cầu mỗi năm, nếu được triển khai rộng rãi. Ngược lại, quỹ đầu tư Sequoia cảnh báo: “Nhiều startup AI hiện sống nhờ vốn mạo hiểm hơn là khách hàng. Nếu doanh thu không bắt kịp chi phí hạ tầng, cơn sóng thần thanh lọc là không tránh khỏi”.

Các nhà phân tích quốc tế thống nhất rằng, dù AI có thể trải qua một giai đoạn điều chỉnh mạnh mẽ, nó vẫn khác biệt về quy mô ứng dụng, tốc độ thương mại hóa và sức ảnh hưởng toàn cầu so với bong bóng dot-com.

Kết luận

Bóng ma dot-com 25 năm trước vẫn ám ảnh giới đầu tư khi nhìn vào cơn sốt AI hiện nay. Song khác với “giấc mơ Internet” còn non nớt cuối thập niên 1990, AI đã chứng minh một phần tính bền vững và sức mạnh thực tiễn.

Câu hỏi không còn là “AI có nổ bong bóng không”, mà là “nếu bong bóng xẹp, giá trị thật của AI còn lại bao nhiêu”. Đây sẽ là thước đo quyết định liệu trí tuệ nhân tạo trở thành cuộc cách mạng công nghệ lâu dài hay chỉ là một giai đoạn thổi phồng lịch sử.